پاسخ فرزند مهندس بازرگان به سروش و معجزه قرن 21 قرآن

پس از مقالات متعدد که در پاسخ به تحلیل جدید عبدالکریم سروش درخصوص قرآن و وحی الهی از سوی چهره‌های گوناگون داده شد، مهندس عبدالعلی بازرگان، فرزند مهندس مهدی بازرگان، نیز در مقاله‌ای به وی پاسخ داد.
به گزارش خبرنگار «تابناک»، اهمیت پاسخ این چهره قرآن‌پژوه، از آن روست که وی در طیف روشنکفران دینی دسته‌بندی می‌شود و با این حال با شجاعت در عین متانت به سروش پاسخ داده است.
اما نکته جالب دیگر پاسخ عبدالعلی بازرگان، آن است که به نکته‌ای لطیف در قرآن پی برده که می‌توان آن را یکی از مظاهر اعجاز قرآن در قرن بیست‌ویکم به شمار آورد و به نوعی پاسخی برای کسانی باشد که برای پیامبر خدا(ص) نقش آفرینندگی در قرآن قایلند.
بازرگان با تتبع در آیات قرآن دریافته که حتی یک آیه هم در سراسر قرآن نمی‌یابیم که گوینده‌اش رسول مکرم باشد!به گفته وی، پاسخ این پرسش که گوینده قرآن کیست را خارج از بحث‌های کلامی و مجادله‌های لفظی، به سادگی می‌توان با یکبار مرور این کتاب دریافت کرد. ظاهر قرآن آشکارا نشان می‌دهد که حتی یک بار هم پیامبر سخنگو نیست.وی می‌نویسد: چند سال قبل ترجمه‌ای از قرآن را به یک معلم آمریکایی که پس از وقایع یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱ کنجکاو به محتویات قرآن شده بود، دادم. اولین سؤالی که در دیدار بعدی بلافاصله از من کرد، این بود که: «گوینده و مخاطب قرآن کیست؟!»

او که در کتاب مقدس همواره حواریون و نویسندگان بخش‌های مختلف کتاب را «گوینده» مستقیم (یا از قول حضرت موسی و حضرت عیسی) یافته بود، از تنوع و تغییر دائمی گوینده و مخاطب در قرآن (که کاملاً مغایر و متفاوت با کتابهای متداول بشری است) شگفت زده شده و این تغییر مستمر ضمائر و زمان (گذشته، حال و آینده) او را آشفته کرده بود!!
من البته در آن روز پاسخ مختصری به او دادم، ولی سؤالش همچنان در ذهنم باقی مانده بود تا امروزکه به برکت مصاحبه شما توانستم پاسخ دقیق‌تری برای آن به شرح ذیل پیدا کنم: الف: گوینده قرآن البته «خدای نامه» است و یکسره از قول او با ضمائر متکلم وحده (من)، متکلم مع الغیر (ما) یا غائب و در زمان‌های مختلف روایت می‌کند، با این حال گاهی فرشتگان گوینده می‌شوند، گاهی انبیاء، گاهی هم خود ما (در سوره حمد، یا در خلال ربناهای قرآن) و بالاخره گاهی هم ابلیس!
از آن عجیب‌‌تر در مواردی هم زمین و آسمان و پوست بدن (فصلت ۱۱، ۲۱ و مشابه آن). ب: مخاطب تنوع در مخاطبین قرآن به مراتب بیش از گویندگانش است و این فراگیری و شمول را در هیچ کتاب دیگری نمی بینیم . خودِ همین تغییر دائمی زمان (ماضی، مستقبل و حال) و ضمائر (همه حالات ششگانه) و تفاوت مخاطبین، نشانه خدائی و فرا زمانی فرا مکانی بودن آن است که دیگران را از آوردن مشابهش نا توان می‌سازد.
با وجود آن‌که هفته گذشته این مقاله در برخی سایت‌ها منتشر شد، اما از آنجا که به دلیل تقارن با تعطیلات نوروزی، کمتر مورد توجه قرار گرفت، «تابناک» به بازانتشار آن می‌پردازد.
وی خطاب به سروش می‌نگارد: مصاحبه خبرنگار رادیو جهانی هلند با جنابعالی را که تحت عنوان «کلام محمد» منتشر شده بود، پس از مدتی از انتشار آن خواندم و استقلال رأی و شجاعت علمی شما را در بیان آنچه درست می‌پندارید ستودم، بی تردید نظریات شما در مواردی هم که خلاف باورهای عمومی است، از آنجا که حرکت آفرین و انگیزنده ایمان‌های آرام گرفته و ساکت است، باید مورد استقبال و استفاده قرار گیرد و صاحبان اندیشه را به میدان تضارب آراء و تبادل افکار فرا خوانده و در جدالی احسن و دعوتی حکیمانه به سوی حقیقت، فضای فرهنگی بسته و بی نور جامعه ما را گشایشی بخشد.
این قلم نیز که همواره از آثار فکری شما سود برده و گهگاه نیز نقد و نظریاتی تقدیم داشته است، این بار نیز می‌خواهد با طرح سؤالاتی که از تعارض استنباط خود از کتاب خدا با نظریات اخیر جنابعالی ناشی شده است، به بارور شدن این بحث با بضاعت مزجات خود مددی برساند، باشد تا به یاری نازل کننده کتاب، گامی به شناخت کلام وحی نزدیک‌‌تر شویم.
در بخشی از مقاله مهندس بازرگان آمده است:
آیات قرآن در پنج زمینه:
۱- گذشته (تاریخ انبیاء و امت‌های پیشین)
۲- حال (معاصرین پیامبر)
۳ - آینده (احوالات قیامت)
۴- طبیعت (آیات خدا در آفاق و انفس)
۵- شریعت (اصول و قوانین زندگی سالم)
نازل شده و هر سوره‌ای ترکیب و آرایشی از این هماهنگی را نشان میدهد.
پیامبر اسلام به دلیل «امّی» بودن، به جز مختصری از مورد سوم، هیچ اشراف و اطلاعی از این مجموعه، نداشته است تا گوینده این شگفتی‌ها باشد.
قرآن اصرار دارد بر این نکته تأکید کند که او (قبل از نزول قرآن) «نمیدانست کتاب چیست و ایمان کدام است». در عمر خود نه کتابی خوانده و نه خطی نوشته بود و «فقط» از «وحی» تبعیت می‌کرد.
چگونه ممکن است قرآن کلام پیامبر باشد در حالی که در این کتاب ۳۳۲ بار فرمان «قل» (بگو) به پیامبر داده شده و او عیناً این فرمان را با ذکر کلمه «قل» در قرآن آورده است!!

متن کامل را در ستون «مقالات» بخوانید.